“PHIM HẠI NÃO” LÀ CÁI QUÁI QUỶ GÌ VẬY? (Phần 1)
“PHIM HẠI NÃO” LÀ CÁI QUÁI QUỶ GÌ VẬY? (Phần 3)
“PHIM HẠI NÃO” LÀ CÁI QUÁI QUỶ GÌ VẬY? (Phần 4)
Chủ nghĩa siêu thực (Surrealism)
Đây chưa bao giờ là một con đường thẳng tắp một chiều hay một bài nhạc Pop dễ nghe, dễ thích, dễ chán cả. Nó là một cái nhìn đa chiều phức tạp của con người, là nơi trốn tránh, ẩn nấp của các tác gia khỏi hiện thực tàn bạo. Chính vì vậy mà nó tạo ra một trạng thái nửa tỉnh, nửa mê; sử dụng hình ảnh để làm những câu từ ưu mỹ và tràn ngập những cắt cảnh tối tăm khó hiểu.
Tưởng là ảo, là không thật nhưng lại vô cùng thật. Sự kết nối giữa các thế giới của thực tại – ảo tưởng chính là những đặc điểm tiêu biểu nhất của việc áp dụng chủ nghĩa siêu thực vào điện ảnh: Mulholland Drive (David Lynch), Brazil (Terry Gilliam), Un Chien Andalou (Luis Buñuel), Delicatessen (Jean-Pierre Jeunet), The Blood of a Poet (Jean Cocteau)…
Siêu thực là một trong những trào lưu nghệ thuật đầu tiên được áp dụng nghiêm túc nhất vào phim ảnh. Có lẽ nhờ sự khai sinh đồng thời một cách trùng hợp giữa điện ảnh và trào lưu siêu thực nên nhiều nghệ sĩ nói chung và đạo diễn theo trường phái siêu thực nói riêng như Luis Buñuel được lớn lên và sống trong bầu không khí điện ảnh.
Họ nhận ra rằng phim ảnh là một phương tiện thích hợp tuyệt vời để biểu hiện tư duy và sáng tạo của mình, một loại hình nghệ thuật có thể xóa nhòa làn ranh giữa thực và không thực. Họ kêu gọi giải phóng cái tôi khỏi logic, lý trí, đạo đức và những quy tắc nghệ thuật truyền thống vì cho rằng nó sẽ cản trở khả năng sáng tạo của người nghệ sĩ.
Họ không muốn miêu tả, kể truyện mà muốn chạm tới được bản chất sâu thẳm nhất của vạn vật – cái mà ngôn ngữ thông thường không thể làm được.
Luis Buñuel là chả đẻ, con người tiên phong của điện ảnh siêu thực. Ông giỏi làm cả phim câm lẫn phim có tiếng động, từ phim truyện đến phim tài liệu. Và mặc dù phim của Buñuel trải dài qua gần sáu thập kỷ (phim đầu tay: Un Chien Andalou 1929, phim cuối cùng: That Obscure Object of Desire 1977) và lưu lạc từ Tây Ban Nha, sang Pháp, qua Mexico và lại trở về Pháp, dù làm phim cho chính mình hay làm phim theo hợp đồng thì cái chất Buñuel ấy vẫn không thể lẫn đi đâu được.
Với tư cách của một kẻ nổi loạn, một con người của tầng lớp trung lưu, phim của Buñuel rất sắc bén, giàu ẩn dụ, tượng hình cũng như các hình ảnh siêu thực, các tác nhân dẫn truyện mạnh mẽ cùng với lối trào phúng mỉa mai để nhạo báng, buộc tội nhà thờ Tây Ban nha, chống lại chính quyền phát-xít và sự trì trệ của giai cấp tư sản. Như chính lời ông nhận xét:
“Phim siêu thực là một phương tiện bộc phá trật tự xã hội để chuyển thể tự thân cuộc sống.”
Đúng như những người yêu phim thực thụ thường nói, phim càng tuyệt phẩm thì càng khó và càng ít thứ để nói về nó. Từ bộ phim ngắn đầu tay An Chien Andalou (ra đời cách đây hơn 80 năm!) nhờ tiền của mẹ và chủ yếu dựa trên các cảnh tĩnh cho đến bốn kiệt tác Buñuel sáng tác sau cái tuổi 60 – độ tuổi nhiều đạo diễn đã nghỉ hưu và chán điện ảnh: Vridiana, The Exterminating Angel, The Discreet Charm of the Bourgeoisie và That Obscure Object of Desire.
David Lynch là một ví dụ khác về một đạo diễn bậc thầy trong lĩnh vực này, phim của Lynch không khác gì những giấc mơ cả: mộng mị, mơ hồ, quái đản và vô lý. Nhưng nó không vô nghĩa mà bộ não chỉ đang cố muốn nói cho ta biết điều gì đó.
Cái chúng ta phải làm đó là phiên dịch cái thế giới của Lynch ra ngôn ngữ thông thường – một thế giới mới đậm chất Lynch mà chỉ cần xem một lần là có thể nhận ra ngay. Ở đó mọi thứ đều tương đồng với thế giới thật từ ngôn ngữ, tổ chức hệ thống, tính chất vật lý, con người/những khuôn mặt, cảm giác và tư duy logic…
Cái tài của Lynch và các nghệ sĩ trường phái siêu thực là họ không nói thẳng toẹt mọi thứ ra một cách thiếu tinh tế mà sử dụng ẩn dụ, biểu tượng, màu sắc, ánh sáng, bố cục và cách tập trung vào những chi tiết nhỏ nhất và khó có thể tin nổi trong từng cảnh phim.
(còn tiếp)
Nguồn: Mann Up
