Có những bộ phim mang lại nhiều thông tin bổ ích cho người xem.
Có những bộ phim nhạt nhẽo giúp người ta giải trí “một cách tội lỗi” sau những giây phút làm việc, học tập mệt nhọc vất vả.
Nhưng cũng có những bộ phim khiến ta đau đầu theo đúng nghĩa đen. Cảm giác như bị một ông bác sĩ mổ phanh đầu ra và dí cặp điện thẳng vào trung khu cảm giác. Để rồi khi thuốc tê qua đi, những gì sót lại chỉ còn cái cảm giác ong ong, tê dại của não bộ.
Xem xong phim, xem lại lần nữa, đi tìm hiểu này nọ nhưng mỗi lần xem lại ta đều thấy có những chi tiết mới mẻ thú vị, những câu chuyện không bao giờ có thể được giải thích thỏa mãn 100%.
Nhưng cũng đáng. “Những người yêu điện ảnh trẻ” đã đặt cho thể loại phim ấy một cái tên khá “ngộ nghĩnh”: phim hại não, phim xoắn não…
Nghe cũng vui tai nhưng xét cho cùng hai từ hại não, xoắn não (nguyên gốc tiếng Anh mindfuck hay mind-bending) không xứng đáng và thích hợp lắm với những bộ phim thuộc thể loại này một cách đúng nghĩa.
“Hại não” nghe suồng sã và hơi thiếu một chút nghiêm túc trong khi những phim dòng này đều là những tác phẩm nghệ thuật thực sự, những công trình tâm huyết của những đạo diễn tài năng. Họ không chỉ là đạo diễn mà còn là các triết gia, nhà văn, các nhà tư tưởng lớn với tư duy đi trước thời đại.
Nói vậy thôi chứ tôi không thấy từ “hại não” quá phản cảm mà chỉ khó chịu vì nó hiện nay bị dùng một cách tràn lan vô tội vạ (nếu bạn có hỏi tôi thì Inception/các bộ phim tương tự chưa và sẽ không bao giờ được xếp vào thể loại này).
“Phim hại não” không đơn giản chỉ là một bộ phim diễn ra bình thường và đột nhiên cái kết gây sốc làm đảo lộn mọi suy nghĩ của khán giả.
“Phim hại não” không chỉ có nội dung khó hiểu hay cố tình làm một cách khó hiểu để trêu ngươi người xem, để làm ta phải há hốc mồm tự hỏi “Cái quái gì thế này?”
Không phải cứ càng phức tạp, càng khó hiểu là phim đó càng hay hay càng có giá trị. Tất cả những điều đó chỉ là nền để những triết gia/đạo diễn truyền đạt lại những thông điệp, những triết lý sâu cay động đến những phần sâu thẳm nhất trong tâm hồn con người.
Phim thuộc chủ nghĩa hiện sinh (Existentialism)
Một tư duy triết học phát sinh cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Những triết gia như Nietzsche, Kafka, Camus, Sartre… tin rằng chủ thể con người không chỉ là chủ thể tư duy mà là một cá thể sống có cảm xúc, có hoạt động. Chính vì vậy con người phải tự dựa vào những bản năng nguyên thủy của mình để vượt qua những ức chế xã hội, tiêu cực của đời sống như làm việc dày đặc, buồn tẻ như những cỗ máy, chiến tranh, sự cô đơn, mâu thuẫn tư tưởng/tôn giáo, những quy tắc xã hội mang tính giáo điều, sáo rỗng, trì trệ…
Những bộ phim chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện sinh thường nghiên cứu bản chất tự nhiên của sự tồn tại và sống còn của những cá thể lẻ loi trong xã hội cận và hiện đại. Tồn tại hay không tồn tại? Tồn tại hay sống còn? Đó là những tác phẩm mà cho dù ta xem vào bất cứ giai đoạn nào của cuộc đời cũng đều thấy một phần bóng dáng mình phản chiếu trong đấy: The Seventh Seal (Ingmar Bergman), Good Morning (Ozu Yasujirō), Solaris (Andrei Tarkovsky), La Strada (Federico Fellini)…
Lấy ví dụ như The Matrix (1999, Wachowskis) khi trong tương lai gần khi con người đã bị đánh bại bởi trí thông minh nhân tạo (AI), chúng nuôi cấy loài người như chúng ta trồng cây, chăn lợn. Theo như phim lý giải thì từ khi một cá nhân được sinh ra cho đến khi chết, người đó tạo ra một năng lượng nội tại rất lớn bởi sự hoạt động cơ thể. Máy móc dùng năng lượng này để tồn tại vì mặt trời đã bị che khuất hoàn toàn.
Ma trận là một hệ thống được The Architect (Công Trình sư) tạo ra để cấy vào đầu óc con người-pin, làm cho cơ thể con người hoạt động mạnh mẽ dù là trong giấc ngủ thiên thu của họ và tạo ra năng lượng tối đa. Những gì mà ta nghĩ rằng thực tại thật ra chỉ là những gì xảy ra trong đầu khi thực tế ta đang ngủ trong “cánh đồng” khổng lồ với tỉ tỉ pin-người. Ăn, ngủ, làm việc, đi chơi, chạy nhảy, vui buồn… chỉ là những trạng thái của Ma Trận cấy vào đầu óc con người.
Vào thời điểm nó ra mắt năm 1999, Ma Trận đã đưa slow-motion (quay chậm) lên một đẳng cấp mới cho điện ảnh, và trở thành một phim khoa học viễn tưởng xuất sắc nhưng thực chất cái quý giá nhất ở Ma Trận là những triết lý hiện sinh mà bộ phim đưa ra. Ai cũng đều sinh ra, sống và chết đi. Không có mục đích nào cao hơn nữa. Chúng ta tồn tại. Chúng ta biết là mình tồn tại. Điều phân biệt loài người với động vật chính là sự tự do ý chí (free will) – sự lựa chọn và hành động tự do trong ý thức, bắt nguồn từ những tác nhân được xem xét dựa trên lý trí để đạt đến một mục đích nào đó.
Nó giúp chúng ta điều khiển được chính bản thân trong những hành động và quyết định của chính mình. Tự thân cuộc sống không có ý nghĩa mà chính chúng ta mang lại ý nghĩa cho cuộc sống: tình yêu, gia đình, ước mơ, tôn giáo và những khía cạnh khác nữa…
Nhưng nếu một ngày ta phát hiện ra rằng tất cả chỉ là một ảo giác, chỉ là một sự dối trá thì ta sẽ làm gì? Khi sự tồn tại của mỗi cá thể con người không khác gì sự tồn tại của một cục pin trong tay kẻ khác. Ngay cả khi những giác quan và bộ não cũng phản bội lại chính mình thì bản thân liệu có đủ can đảm để chọn lựa sự thật hay chăng?
Hay như Solaris của đạo diễn Andrei Tarkovsky. Điện ảnh Xô Viết thời của Tarkovsky chủ yếu ca ngợi sức mạnh của cộng đồng: quần chúng nhân dân là đối tượng khai thác chủ yếu. Riêng Tarkovsky đi riêng một hướng, ông quan tâm nhiều hơn đến từng cá thể con người: cô đơn, lẻ loi, bất an, luôn tự hỏi xem mình là ai trong cuộc đời này và có xu hướng tự hủy diệt. Solaris là một phim khoa học viễn tưởng nhưng lại nặng nề về triết học. Giống như 2001: A Space Odyssey của Kubrick, Solaris của Tarkovsky là một cuộc phiêu lưu, thử thách và khám phá về sự tồn tại của loài người.
Bộ phim bóp méo và thách thức tất cả các khái niệm về thực tại và cảm giác tồn tại của con người. Mọi khía cạnh của sự tồn tại ấy đều bị đưa lên bàn cân thách thức: sự vĩnh cửu của không gian, dịch chuyển của thời gian, ý niệm về cuộc sống và cái chết, tình yêu, các định luật vật lý…
(còn tiếp)
“PHIM HẠI NÃO” LÀ CÁI QUÁI QUỶ GÌ VẬY? (Phần 2)
“PHIM HẠI NÃO” LÀ CÁI QUÁI QUỶ GÌ VẬY? (Phần 3)
“PHIM HẠI NÃO” LÀ CÁI QUÁI QUỶ GÌ VẬY? (Phần 4)
Nguồn: Mann Up
